شیما صاحبقرانی
آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان یکی از بخش‌های متعدد در دو سطح از نظام مدیریت منابع انسانی است. برای آشنایی و درک این مطلب، به اجرای این دو سطح می‌پردازیم.
سطح اول نظام مدیریت منابع انسانی عبارت است از:
- تأمین منابع انسانی
- به‌کارگیری منابع انسانی
- آموزش و توسعه
- ارزیابی عملکرد
- جبران خدمات نیروی کار
- نگهداری از منابع انسانی
سطح دوم نظام مدیریت منابع انسانی متشکل است از:
- برنامه ریزی برای نیروی انسانی
- کارمندیابی و جذب
- گزینش
- به‌کارگیری
- تعیین پیشرفت شغلی
- تعیین شرایط احراز شغل
- ارزیابی دوره‌های آموزشی
- برنامه ریزی اجرایی آموزش
- اهداف و روش‌های آموزشی
- نیازسنجی آموزش
- نظارت و کنترل
- ارزشیابی عملکرد
- پاداش
- حقوق و دستمزد
- ارزشیابی مشاغل
- خدمات رفاهی
- خدمات درمانی و بهداشت
- بیمه و بازنشستگی
- روابط کار
الگوی آموزش منابع انسانی
در آگاهی از چگونگی شروع استارتاپ یا هر نوع کسب و کار دیگری، توجه به نیروی کار ورزیده از اهمیت بالایی برخوردار است تا آن کسب و کار یا استارتاپ با شکست مواجه نشود.
توجه و تمرکز این مطلب، بیشتر بر روی استارتاپ ها و کسب و کارهای نوپا است تا به مقوله‌ی منابع انسانی و موضوعات زیرمجموعه‌ی آن، به شکلی بنیادی و در همین ابتدای کار بپردازند.
آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان از یک الگوی سه بخشی پیروی می‌کند: ۱) ورودی‌ها ۲) پردازش ۳) خروجی‌ها.
ورودی‌ها، مواردی هستند که از ابتدای مسیر می‌بایست تأمین و تعیین شوند؛ مانند:
- استخدام منابع انسانی و نیروی کار
- تعیین ارزش‌ها، چشم اندازها، اهداف و مأموریت‌ها
- ارائه اطلاعات آموزشی و توانمندسازی نیروی کار انسانی
- تأمین تکنولوژی‌های آموزشی
- تأیین خط‌مشی‌های آموزشی
سپس در بخش پردازش، ورودی‌ها را پرورش می‌دهیم تا به بهترین خروجی دست پیدا کنیم. پردازش از سه طریق انجام می‌شود:
- تحقیق و بررسی و نیازسنجی‌های آموزشی
- تبیین و شناسایی اهداف و روش‌های آموزشی
- برنامه‌ریزی اجرای آموزشی.
بدین ترتیب به خروجی مورد نظر دست خواهیم یافت؛ یعنی:
- توانمندی و مهارت بیشتر
- دانش و تجربه بالاتر
- بینش و نظام ارزشی توانمندتر
همه این موارد با درنظر گرفتن آنچه طی روند کار در درون سازمان و آنچه در خارج از سازمان اتفاق افتاده و نیز مقررات و ضوابط سازمان، تحت عنوان بازخورد بررسی می‌شود. سپس در صورت لزوم در ورودی‌های جدید تغییرات لازم اعمال خواهد شد.
گام‌های اصلی برای آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان
چند قاعده اصلی و ثابت برای آغاز آموزش و توسعه منابع انسانی وجود دارد:
- ابتدا دعوت و جذب نیروهای انسانی علاقمند به کار سازمان مربوطه
- برخورداری نیروهای جذب‌شده از انگیزه لازم، جهت رشد و توسعه سازمان و دستیابی به اهداف سازمانی
- سپس برقراری ارتباط سازنده بین نیروهای تحت آموزش و استاد
- انجام آموزش و توسعه نیروی انسانی هم به صورت تئوری و هم به صورت عملی
- تدوین و برنامه ریزی مراحل یادگیری
- برگزاری آزمون در طی پروسه یادگیری
فرآیند آموزش و توسعه منابع انسانی
در ایده های استارتاپی بر مسئله به‌کارگیری نیروی کار ورزیده، فنون کار تیمی و آموزش منابع انسانی تأکید بالایی می‌شود. فرآیند آموزش و توسعه منابع انسانی به‌طور معمول شامل ۵ مرحله خواهد بود.
در مرحله نخست می‌بایست به تجزیه و تحلیل نیازها پرداخت. این بدان معناست که دستورالعمل سازمانی، اهداف و چشم‌اندازها و ارزش‌های سازمانی مشخص شود. مهارت‌های افراد برای هر یک از این موارد تعیین، تحلیل و تشخیص داده شود. اهداف موردنظر با مطالعه و تحقیق، به‌صورت عقلانی و قابل حصول تدوین شود.
مرحله دوم، تدوین طرح آموزش است. در این مرحله می‌بایست مشخص شود که دقیقاً چه نکاتی برای آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان درنظر گرفته شده است. روش‌های آموزش و رسانه‌های آموزشی مورد استفاده به‌طور کامل شرح داده و تعیین شوند.
مرحله سوم، ارزیابی و نظرسنجی در مورد اعتبار مطالب آموزش است. پیش از آنکه برنامه آموزشی به اجرا دربیاید، از کارشناسان خبره نظرسنجی شود. سپس گروه کوچکی از نمایندگان کارکنان برگزیده شوند تا برنامه آموزشی برای آنها به‌صورت آزمایشی به اجرا دربیاید و نتیجه آموزش مشخص شود.
مرحله چهارم، اجرای برنامه آموزشی آزموده‌شده و اصلاح شده است. این برنامه به طور معمول، “ضمن خدمت” به افراد آموزش داده می‌شود.
مرحله پنجم، ارزیابی عملکرد آموزشی است. ارزیابی عملکرد کارکنان و میزان دستیابی به اهداف تعیین‌شده و کسب موفقیت‌ها نشان‌دهنده عملکرد آموزشی نیز هست. نتیجه به‌دست آمده و پیگیری اهداف آموزشی، می‌تواند دوره‌های بعدی آموزش را اعتلا بخشد.
نتایج و مزیت آموزش منابع انسانی
آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان حتی در کسب و کار مجازی و ایده های کسب و کار اینترنتی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان موجب می‌شود محصولات و خدمات سازمان هم به‌لحاظ کمی و هم به‌لحاظ کیفی بهبود بیابد.
آموزش منابع انسانی، مانع از خطای احتمالی آنها شده و نیز از وقوع حادثه در حین کار پیشگیری خواهد کرد.
آموزش در کنار یادگیری موارد ضروری و دستورالعمل‌های لازم‌الاجرا جهت رشد و دستیابی به اهداف سازمانی، این آموزه را نیز به‌همراه دارد که افراد بتوانند در شرایط خاص و اضطرار، نسبت به کار و همکاران خود انعطاف نشان دهند.
آموزش منابع انسانی، موجب می‌شود که کارکنان به نحوه انجام کار اشراف خوبی به‌دست بیاورند، بدون نیاز به راهنما و کارفرما وظایف سازمانی خود را انجام دهند، به خودکنترلی برسند و نیاز به نظارت بر آنها کاسته شود.
از دیگر مزایای آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان این است که روحیه کارکنان را تقویت کرده و در آنها ایجاد حس مفید بودن و غرور خواهد کرد.
دستورالعمل‌های بخش آموزش و توسعه
مسئولین آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان می‌بایست موارد زیر را در بخش‌بندی‌های آموزش اعمال کنند:
- احتیاجات آموزشی سازمان و کارکنان را برآورده کنند.
- برنامه‌های آموزشی را تنظیم کنند.
- امکانات موجود را برآورد و امکاناتی که در مراحل آینده افزوده خواهد شد را پیش‌بینی کنند.
- بر اجرای برنامه آموزشی و اجرای آن در حین کار کارمندان نظارت داشته باشند.
- کارکنان را به اجرای بند بند موارد آموزشی تشویق و ترغیب نمایند.
- بر مراحل اجرا و عملکرد برنامه‌ها کنترل داشته باشند و نتایج آن را ارزیابی کنند.
- پس از پایان آموزش، گزارش‌های حین و پس از آموزش را تنظیم نمایند.
افراد تحت آموزش و روش‌های آموزش و توسعه
آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان در سه سطح انجام می‌گیرد:
- آموزش مدیران ارشد
- آموزش مدیران میانی
- آموزش کارکنان
به‌منظور آموزش مدیران ارشد، می‌بایست کنفرانس‌های متعددی برگزار شود؛ به تشکیل شورای کارگری اهتمام ورزیده شود؛ آموزش‌های حین کار به صورت تئوری-عملی و سمعی-بصری صورت گیرد؛ نشریات اختصاصی سازمان منتشر و مورد مطالعه قرار گیرند.
به‌منظور آموزش مدیران میانی، سرپرست‌ها به‌صورت خصوصی تعلیم خواهند دید. کارورزی تحت نظر مدیر مربوطه پیگیری و دوره‌های آموزشی در سازمان تشکیل خواهد شد. مدیران آموزش عاطفی دیده و روش‌های تصمیم‌گیری و بازی‌های مدیریت را خواهند آموخت تا در موارد لزوم، به صورت احساسی، تصمیم‌گیری نکنند.
یادگیری مدیریت چندجانبه، فنون سخنوری و آموزش‌های دانشگاهی از دیگر بخش‌های دوره‌های آموزشی مدیران میانی است. مدیران این بخش نیاز به یادگیری مهارت‌های فنی، ادراکی و انسانی دارند.
به‌منظور آموزش کارکنان، آموزش ضمن خدمت، تشکیل جلسات کارگران و کارمندان، بازدید از کارکنان حین کار و انجام مکاتبات و گزارش‌های مربوطه لازم‌الاجراست.
فنون آموزش منابع انسانی
در کنار تمامی ایده های راه اندازی کسب و کار جدید می‌بایست به روش‌های آموزش منابع انسانی نیز توجه داشت. به‌طور خلاصه روش‌ها و فنون آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- آموزش از مسیر سخنرانی (برگزاری جلسات سخنرانی در سطوح مختلف سازمانی و با حضور تمامی اعضا و کارکنان)
- آموزش از مسیر بحث گروهی (برانگیختن حس کنجکاوی و سپس گفتگو، اظهارنظر و ارزیابی گروهی درمورد مبحث ارائه‌شده)
- برگزاری کنفرانس (کنفرانسی با گردهمایی دو یا چندنفر به‌منظور آموزش، تبادل دیدگاه‌ها و اطلاعات، هماهنگ شدن، پی بردن به روش‌های علمی و برنامه‌ریزی برای حل مشکلات)
- آموزش از مسیر سمپوزیوم (برگزاری جلسات دوستانه و تفاهم‌آمیز بین صاحب‌نظران و سایر افراد برای بیان آزادانه نظرات و عقاید)
- آموزش از طریق سمینار (برگزاری جلسات صمیمانه کارکنان، با حضور غیررسمی و بحث و تبادل نظر آزادانه)
- بازدیدهای علمی (مشاهده و تجربه مستقیم درمورد موضوع مورد آموزش بیرون از محیط کار)
- تقسیم گروه‌های بزرگ به گروه‌های کوچک (آموزش در گروه‌های آموزشی کوچک با دقت نظر و آموزش دقیق‌تر)
- روش مبتنی بر تحقیق موردی (آموزش به‌شکل خصوصی و تنها به یک فرد. بررسی و تجزیه و تحلیل مسئله توسط او؛ و در نهایت به اشتراک گذاشتن نتایج و دستاوردهای او با سایر همکاران)
- روش طوفان مغزی یا جوشش فکری (طرح مسئله در میان تمامی کارکنان، اجازه بیان نقطه‌نظرات به‌صورت آزادانه و بدون ترس از قضاوت شدن و رد و تأیید شدن آنی)
- شبیه سازی (آموزش در محیطی حقیقی و با ابزارآلات واقعی، مواجهه با مشکلات حقیقی و یافتن راهکارهای واقعی)
- بازی‌های مدیریتی (شرکت در بازی‌هایی که کارکنان را در موقعیت تصمیم‌گیری به‌جای مدیران قرار می‌دهد. برخورد عملی با مشکلات، برنامه‌ریزی، مواجهه با اطلاعات، امکانات و محدودیت‌ها و در نهایت اتخاذ تصمیم، چگونگی پیشبرد کار را به کارکنان آموزش می‌دهد)
- ایفای نقش (قرار دادن افراد در موقعیت‌ها و نقش‌های مختلف، چه با استفاده از سناریو و چه با اختیار کامل دادن برای آنچه که کارآموزان انجام خواهند داد)
- آموزش حین خدمت و آموزش ضمن خدمت (آموزش حین خدمت، آموزشی غیررسمی و استفاده آزادانه از تجربه همکاران یا افراد رده بالاتر است. آموزش ضمن خدمت، دوره‌ای مشخص، مرتبط با شغل، با برنامه و محتوای مشخص و برای مدت از پیش تعیین‌شده می‌باشد)
- آموزش از مسیر میزگرد (نوعی بحث گروهی، بدون نیاز به آموزش شرکت‌کنندگان؛ چرا که متخصصانی در سطح بالا هستند که برای کسب تجربه از دیگر متخصصان گرد هم آمده‌اند)
- آموزش از مسیر سندیکا (بدون حضور هیچ رئیس، مشاور، مربی و آموزش‌دهنده. همه شرکت‌کنندگان همچون همراه و همگام در کنار یکدیگرند)
- آموزش از مسیر گروه‌های مجادله (حضور کم‌تعداد شرکت‌کنندگان، بدون حضور رئیس و گزارشگر)
- آموزش از طریق گروه کار (گروه‌های ۲ یا ۳ نفره که بر روی مشکلی خاص تمرکز می‌کنند و در حین کار، نیازهای آموزشی جدیدی را کشف و برطرف می‌نمایند)
- روش نمایش (کارکنان در نقش تماشاچی، شاهد نحوه کار با یک دستگاه، ماشین، یا نرم افزار اداری می‌شوند)
- روش آموزش ۴ مرحله‌ای (شامل نشان دادن، گفتن، انجام دادن و کنترل کردن)
- آموزش از مسیر مطالعه (در اختیار قرار دادن کتاب‌ها و جزوات آموزشی مرتبط با شغل)
- آموزش مکاتبه‌ای (زمانیکه حضور در کلاس امکانپذیر نیست و یا دوره‌ها در نقاط مختلفی از کشور برگزار می‌شوند. نامه‌نگاری و پست بین کارکنان و مربیان)
- آموزش از طریق استاد-شاگردی (روش سنتی و سازمان‌یافته. آموزش کلاسیک و مهارت دیدن در حین خدمت)
- آموزش سمعی و بصری (استفاده از تلویزیون مداربسته، نوارهای ویدیویی و سایر وسایل الکترونیکی)
- آموزش به کمک رایانه (افزایش دانش و مهارت با استفاده از رایانه)
- آموزش از طریق شبکه اینترنت (انتشار برنامه‌های آموزشی در شبکه اینترنت)
- الگوسازی رفتاری (ارائه یک الگوی رفتاری برای کارکنان و پیروی آنان از الگوی ارائه‌شده)
- روش تعلیم و تربیت (استفاده از یک استراتژی آموزشی برای دانش و آگاهی‌بخشی، افزایش مهارت، ایجاد رفتار مطلوب. سپس به اشتراک گذاشتن آموخته‌ها توسط هر فرد در گروه)
- آموزش‌های رسمی (از طریق موسسات و آموزشگاه‌های رسمی همراه با ارائه مدرک معتبر)
- آموزش‌های غیررسمی (آموزش خارج از نظام آموزشی رسمی کشور، به‌صورت پیوسته یا ناپیوسته، در دوره‌های آموزشی کمتر از ۱۸۰۰ ساعت)
- گردهمایی‌های خارج از سازمان (تشکیل سمینارها و کنفرانس‌هایی خارج از سازمان به‌منظور آموزش مدیریت، برنامه‌ریزی راهبردی، کسب مهارت و ارائه خدمات بهتر)
- برنامه‌های دانشگاهی (ارائه انواع آموزش‌های مدیریتی یک تا ۴روزه در دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها و مدارس عالی. ارائه واحدهای درسی همچون مدیریت، حسابداری و بازرگانی به تمامی افراد متقاضی، حتی بدون داشتن مدرک دانشگاهی)
- مراکز آموزش درون شرکت (تشکیل مرکز آموزش درون شرکت و ارائه آموزش، تشکیل کنفرانس و گردهمایی، تمرین‌های گروهی، از مبتدی تا مدیریت)
- بهبود سازمانی (تغییر نگرش‌ها، ارزش‌ها و باورهای کارکنان و در نتیجه درک تغییرات فنی توسط کارکنان)
هدف پایانی
در مجموع می‌توان مدعی شد که آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان با هدف به حداکثر رساندن اثربخشی کارکنان و افزایش فروش انجام می‌گیرد. به علاوه با آموزش، قدرت تغییر و انطباق‌پذیری کارکنان بهبود می‌یابد و آنها را برای مأموریت‌های آینده آماده می‌کند. با شبیه‌سازی مراحل یادگیری، قدرت آموختن و نیز تعهد کارکنان افزایش می‌یابد.
در نهایت، سازمان با کارکنانی آموزش‌یافته، با بهترین کیفیت به اهداف سازمانی خود نائل خواهد آمد.
